City Deal

Niet alleen burgers, maar ook gemeentes raakten de laatste jaren bij de uitvoering van hun beleid meer en meer verstrikt in de regels en valkuilen van het ‘systeem’. Je moet bijvoorbeeld een adres hebben om een uitkering te krijgen, maar je moet inkomen hebben om een huis te kunnen huren: kortom een patstelling.

Daar had de dienstverlening aan huishoudens met een vaak meervoudige problematiek onder te lijden. Terwijl deze kwetsbare inwoners of gezinnen juist dringend hulp nodig hadden, stagneerde die door de complexiteit van de ondersteuning als gevolg van het grote aantal betrokken partijen, regels, procedures en financieringsbronnen – met ieder weer eigen belangen en een andere focus.

Om die reden sloegen in 2016 een aantal gemeentes de handen ineen: in het kader van het project ‘City Deal Eenvoudig Maatwerk’ experimenteren zij met uiteenlopende vormen van maatwerk om zo doorbraken te realiseren in vastgelopen casussen – èn daar zoveel mogelijk van te leren. De kern hiervan: simpelweg doen wat nodig is en daarbij eventueel denken buiten de paden van bestaande regels en budgetten. Vanuit de gedachte: “Samen optrekken om inwoners beter te bedienen en elkaar niet tegenwerken.” 

Utrecht: één van de deelnemers

Utrecht is vanaf het begin bij deze City Deal betrokken, hoewel het in de eerste instantie de nodige kopzorgen kostte, want ’ontregelen’, hoe doen we dat? Hoe bereik je dat professionals van het buurtteam, W&I, U-Centraal, corporaties etc. kunnen doen wat nodig is in hun begeleiding van inwoners? Zowel op het vlak van bestaanszekerheid (wonen, werk, financiën, geldzorgen) als op het snijvlak van wetten, zoals de Wmo en de Wlz, liepen zij regelmatig aan tegen een complexe systeemwereld, waarin maatwerk geen vanzelfsprekendheid is. Ook vraagt het wat van professionals om het leveren van maatwerk een ‘regulier’ gedachtegoed te maken. 

Omdat betrokken instanties er in een gewoon overleg soms toch niet uitkwamen en konden doen wat nodig was, besloot men tot het instellen van zogenaamde Doorbraaktafels. Aan deze tafels zitten contactpersonen van meerdere partijen: van woningcorporaties tot de afdeling Werk & Inkomen, zorgverzekeraars, UWV, DUO, CJIB en opvang-, welzijns- en schuldhulporganisaties. De tafels werden een succes, omdat het gaat om mensen met mandaat, een brede blik en de vaardigheid om knopen door te hakken. Bovendien ontstond er een ‘wij-gevoel’. Dat laatste bleek een cruciale succesfactor.

De City Deal loopt als project deze zomer af, maar in Utrecht gaan de deelnemers gewoon door met de denk- en werkwijze die werd ontwikkeld. Zo is het de bedoeling, dat vanaf april 2023 alle wijken in Utrecht de werkzame City Deal bestanddelen hebben geïmplementeerd d.w.z.:

• een traject van workshops en trainingen;
• de ‘Voorkom Erger Potjes’; 
• een duidelijke escalatieroute;
• een aantal trekkers en aanjagers per organisatie en wijk.

Jessica van den Toorn, werkzaam bij de gemeente Utrecht, fungeert vanaf 2018 als projectleider van de City Deal Eenvoudig Maatwerk. Leuk detail: daarvoor was zij als onderzoeker betrokken bij de voorloper van dit project: de City Deal Inclusieve stad. Zij verkeerde zodoende in de unieke positie om haar eigen aanbevelingen op te volgen.

Een mooi en zinvol project, maar op welke wijze is de Armoedecoalitie hierbij betrokken?

“Veel belangrijke partners uit de Armoedecoalitie hebben zitting in het brede kernteam van de City Deal. Daarnaast kunnen signalen uit dit team – bijvoorbeeld waar regelingen knellen of tekortschieten – worden geagendeerd in één van de overlegvormen van de Armoede coalitie. Maar het werkt ook omgekeerd: tijdens een overleg van het casuïstiekteam of van een werkgroep van de Armoedecoalitie worden regelmatig kwesties ingebracht, die dan worden doorgeschoven naar het brede kernteam. Je moet ook niet vergeten, dat beide partijen zich richten op hetzelfde: (meer) mogelijkheden scheppen voor kwetsbare inwoners, daar waar het reguliere systeem dat niet biedt.”

In de gezondheidszorg wordt al langer volgens de Doorbraakmethodiek gewerkt. Volgens mij ziet die er anders uit dan die bij de City Deal wordt ingezet.

“Dat klopt inderdaad: de Doorbraakmethode die centraal staat in dit project is afkomstig van Instituut Publieke Waarden. Daarbij vormt het perspectief van de inwoner het uitgangspunt, vanuit daar redeneer je terug en kijk je waar een situatie vastzit. Als er een doorbraak ofwel uitzondering op regels nodig is dan onderbouwen we dat aan de hand van de Waarden-driehoek, die stelt, dat:

1. het van de wet mag (denk aan een hardheidsclausule), daarmee is de legitimiteit gewaarborgd;
2. er maatschappelijke kosten worden bespaard door nu in te grijpen: het levert rendement op;
3. de doorbraak ervoor zorgt, dat iemand weer aan het roer van zijn/haar leven komt te staan: betrokkenheid.”

Tot welke successen heeft dit geleid?

“Op de Doorbraaktafels komen gemiddeld 60 casussen per jaar langs en dankzij de Voorkom Erger Potjes hebben we in 2022 89 doorbraken gerealiseerd. Maar ik vind het vooral mooi om te merken, dat er door de geleerde lessen sommige knelpunten helemaal niet meer op tafel komen. Zo had in het begin het merendeel van de casussen het wel/niet toekennen van bijzondere bijstand als onderwerp. Op dat gebied hebben betrokken partijen grote stappen gemaakt, waardoor er nu veel meer maatwerk wordt geleverd. Momenteel zie ik daarentegen een enorm aantal casussen voorbijkomen, waar een doorbraak nodig is rond wonen. Ook niet verassend, gezien de huidige schaarste op de woningmarkt in Utrecht. Maar de grootste winst is volgens mij op een ander vlak behaald te weten: dat professionals vanuit diverse geledingen elkaar sneller weten te vinden en er een ‘wij-gevoel’ is ontstaan. Zodoende komen er uiteindelijk heel wat minder casussen op de Doorbraaktafel, omdat ze al eerder in onderling overleg worden opgelost.”

Is er een ‘deal’, die zo uniek was dat je er niet over uitgesproken raakt?

De projectleidster heeft een heel mooi voorbeeld, dat eveneens laat zien hoe je creatief kunt omgaan met een maatwerkbudget: “Een meneer (65+) met ernstige reuma woont in een tochtig en koud huis; de winter staat voor de deur. Hierdoor gaat zijn gezondheid hard achteruit. De woningcorporatie heeft een renovatie op de planning staan, maar die wordt steeds vooruitgeschoven. Zijn huisarts en reumatoloog raden met klem aan om snel te verhuizen. Meneer staat ruim 30 jaar ingeschreven voor een sociale huurwoning via Woningnet en zou dus makkelijk aan een woning moeten komen. Maar in de praktijk hebben urgenten steeds voorrang en lukt het niet snel genoeg. Er wordt hard gezocht naar een duurzame oplossing, maar de inschatting is dat die nog enkele maanden op zich kan laten wachten. Een creatieve oplossing is dus gewenst om een gezondere leefomgeving voor meneer op korte termijn te realiseren. Die heeft familie in een warm land, waar hij gratis een aantal maanden zou kunnen verblijven. Hij heeft echter geen geld om het vliegticket daar naartoe te betalen. We besluiten tijdens het City Deal-overleg om dit ticket, ter waarde van ongeveer 250 euro, vanuit een fonds te financieren. In de tussentijd mandateert meneer zijn zoon om vanuit zijn naam actief op woningen te blijven reageren en op zoek te blijven naar een geschikte woning voor als hij terugkomt uit het buitenland.”

Wat zou je naar aanleiding van dit project willen meegeven? Van den Toorn “Eerst mensen dan regels. Luister naar je onderbuikgevoel en accepteer niet zomaar een ‘nee’. Daag jezelf en collega’s van andere afdelingen en organisaties uit om echt het perspectief van inwoners centraal te stellen en te zoeken naar die ene doorbraak, die alles weer aan het rollen brengt. Er is vaak veel meer mogelijk dan je denkt!”